Paulus

van Felix Mendelssohn-Bartholdy

14 oktober 2010,   20h00

in de Hanzehof te Zutphen

Paulus

Felix Mendelsson-Bartholdy bewerkt in het oratorium Paulus het thema van het leven van Saulus, die later als Paulus het Christendom zal verspreiden, uit. Het oratorium Paulus heeft met aria’s, koralen en recitatieven duidelijke kenmerken van oratoria uit de barokke en klassieke periode. Mendelssohn heeft het koor een centrale rol gegeven. Met ruim vijfentwintig koordelen schiep hij een groot monumentaal werk dat direct bijzonder populair werd. Dit magistrale koorwerk is echter de laatste jaren niet uitgevoerd in de regio Stedendriehoek. Een reden temeer voor Concentus Cantzione dit werk te programmeren.

Achtergrond van het werk

Concentus Cantzione heeft met de Paulus van Mendelssohn-Bartholdy deze keer gekozen voor een romantisch oratorium. Dit grote koorwerk voor solisten, romantisch orkest en koor past geheel in de muzikale ontwikkeling die Concentus Cantzione nastreeft. Werd begonnen met barokwerken en werd dit gevolgd door de uitvoering van Die Schöpfung van Franz Joseph Haydn nu is het oratorium Paulus de logisch volgende stap om grote werken uit de muziekgeschiedenis vanuit een historische context uit te voeren. Mendelssohn maakte diepgaande studie van de werken van Bach, van Händel, van Mozart en van Haydn. Het oratorium Paulus heeft als eerste grote oratorium uit de romantiek met aria’s, koralen en recitatieven duidelijke kenmerken van oratoria uit de barokke en klassieke periode. Mendelssohn heeft daar geheel nieuwe elementen in de orkestratie (schitterende orkestkleuren), melodieën en klankuitbeeldingen aan toegevoegd. Hierdoor ontstond een voor die tijd modern en vernieuwend werk. Mendelssohn heeft een grote plaats voor het koor ingeruimd. Met ruim vijfentwintig koordelen schiep hij een groot monumentaal werk dat direct bijzonder populair werd.  Mendelssohn liet zich in dit werk inspireren door zijn grote voorbeeld Johann Sebastian Bach. Naar vorm en inhoud lijkt het een rechtstreekse verwijzing naar Bach’s Mattheus Passion. Mendelsohn verwerkte in zijn werk op een virtuoze manier en op geheel eigen wijze koraalmelodieën. Sommige koordelen verwijzen rechtstreeks naar Bach’s monumentale werk. Mendelssohn kon net als Bach en Händel koormuziek schrijven die ‘goed klonk’. Grote componisten uit de Romantiek als Bruckner (Te Deum) en Brahms (Ein Deutsches Requiem) volgden met intense emotionaliteit zijn voorbeeld in hun grote bekende werken voor koor en orkest.

Wat wij het publiek bieden

Door het uitvoeren van het oratorium “Paulus” van Felix Mendelssohn-Bartholdy zal het publiek kennis maken met een weinig bekend werk dat als een vroeg-romantisch oratorium hét keerpunt vormt tussen oratoria uit de barokke en de klassiek periode en de romantische oratoria. De aanleiding voor dit project is gelegen in onze visie op cultuur. Wij willen een brede groep mensen interesseren in klassieke muziek uit verschillende perioden door zangers op projectkoorbasis te laten samenwerken met professionele orkestmusici en met professionele solisten en daardoor een kwalitatief hoogstaande productie te realiseren. In de traditie die we hebben opgebouwd past het op nu een werk te kiezen uit de vroeg-romantiek, na eerder werk te hebben uitgevoerd uit de barok en de renaissance. Concentus Cantzione kiest bij deze uitvoering voor een meer “barokke” benadering. Mendelssohn putte inspiratie voor dit werk uit de passies van Johann Sebastian Bach en bekende oratoria van Georg Friedrich Händel en van Franz Joseph Haydn. De opbouw van Paulus is vergelijkbaar met de passies van Bach en oratoria van Händel, qua sfeer echter is het onmiskenbaar romantisch. Een trouw publiek van Concentus Cantzione zal de historische ontwikkeling van Passies via Die Schöpfung naar de Paulus bijzonder waarderen. Door deze werken in een historische volgorde te plaatsen krijgt men een goed inzicht in de ontwikkeling die klassieke muziek en in het bijzonder de oratoria, hebben doorgemaakt. Ook door deze educatieve meerwaarde verdient het daarom voor het voetlicht te worden gebracht.

Felix Mendelssohn Bartholdy   (1809 – 1847)

Jakob Ludwig Felix Mendelssohn Bartholdy (Hamburg, 3 februari 1809 – Leipzig, 4 november 1847) was een Duitscomponist, dirigent, organist en pianist. Mendelssohn werd geboren in een rijke protestants–Joodse familie. Mendelssohn was gedoopt maar werd desondanks door velen als joods gezien. Zijn vader Abraham Mendelssohn was bankier en zijn grootvader was de Joods-Duitse filosoofMoses Mendelssohn. In 1812 verhuisde de familie naar Berlijn. Op zesjarige leeftijd kreeg hij pianoles van zijn moeder en op zevenjarige leeftijd van Marie Bigot in Parijs. In 1817, na in Berlijn te zijn teruggekeerd, kreeg hij les in compositie van Carl Friedrich Zelter, wiens vriend Goethe hij in 1821 in Weimar bezocht. Daarvoor, in 1818, op negenjarige leeftijd, trad hij op in een openbaar kamerconcert en voordat hij dertien was had hij al verschillende composities op zijn naam, waaronder het pianokwartet opus 1. Zijn vader was rijk genoeg om hem een privé-orkest te laten dirigeren. Hij componeerde zijn eerste symfonie op vijftienjarige leeftijd. In 1827 schreef hij zich in aan de universiteit van Berlijn, om daar de geschiedenis- en filosofiecolleges van Hegel te volgen. Hij kreeg pianoles van Ignaz Moscheles tijdens een bezoek. In 1825 voltooide hij de korte opera Die Hochzeit des Camacho, die op kosten van de familie in 1827 werd uitgevoerd. Op zijn zeventiende componeerde hij de ouverture voor de Midzomernachtsdroom van Shakespeare (de rest van de toneelmuziek werd in 1842voltooid). Hij maakte vele reizen, onder andere naar Parijs en Italië. In Rome trok hij op met Hector Berlioz, die daar verbleef als winnaar van de Prix de Rome. In 1835 werd Mendelssohn de eerste muziekdirecteur, die tevens Kapellmeister van het Gewandhausorchester in Leipzig was. Voor die tijd waren deze twee functies gescheiden. Tijdens een bezoek aan Frankfurt ontmoette hij Cécile Jeanrenaud, een nakomeling van een Franse Hugenotenfamilie, met wie hij op 28maart 1837 in het huwelijk trad. Ze kregen samen vijf kinderen. In september van hetzelfde jaar dirigeerde hij zijn oratorium Paulus op het Birmingham Festival. Mendelssohns twee oratoria Paulus en Elias waren beïnvloed door de muziek van Johann Sebastian Bach, die in vergetelheid was geraakt en die Mendelssohn weer onder de aandacht van het publiek heeft gebracht. In 1829 gaf Mendelssohn met groot succes een uitvoering van de Matthäus Passion, de eerste uitvoering van dit werk sinds het overlijden van Bach. Hij vertrok in 1841 naar Berlijn, waar hij benoemd was tot directeur van de muziekafdeling van de kunstacademie. Hier componeerde hij toneelmuziek voor stukken in het Grieks, Engels en Frans. In 1842 werd Mendelssohn als een der eersten opgenomen in de exclusieve Orde “Pour le Mérite“. Eind 1842 keerde hij naar Leipzig terug en richtte daar het conservatorium op. Hij gaf les in piano en compositie. Hij had echter een slechte gezondheid en zijn bezoek aan het Birmingham Festival op 26 augustus 1846 was zijn op één na laatste bezoek aan Engeland. Na zijn laatste bezoek aan dat land in de lente van 1847 was hij erg gedeprimeerd door het overlijden van zijn zuster Fanny Hensel. Hij ging naar Zwitserland, maar was te ziek om te werken en keerde weer terug naar Leipzig in september 1847 waar hij, op 4 november, slechts achtendertig jaar oud, zwaar overwerkt en geheel uitgeput, na een reeks hartaanvallen overleed. De Nationaalsocialisten verboden Mendelssohns werk dat zij als “Joods”, en daarom verwerpelijk, beschouwden.